Khỉ đứng hạng thứ 9 của 12 con vật trong Thập Nhị Địa Chi. Loài khỉ có đặc tính giống loài người, thuộc loài có vú, sinh con, có 4 chân như: Trâu, Bò, Ngựa, Dê, Chó, Mèo…, nhưng hai chân trước có thể biến thành tay, thường ở trong rừng, ưa nhảy nhót, đu chuyền từ cây này sang cây khác, sống từng đoàn, thông minh hơn các thú vật khác.
Là loài động vật thông minh, khỉ rất hay được sử dụng trong các rạp xiếc, những màn trình diễn liều lĩnh và độc đáo, hơn cả con người, cùng với Voi, Sư Tử, Chó mà chúng ta thường thấy. Các dòng họ loài khỉ có nhiều như: Đười Ươi, Vượn, Vượn Trắng (Bạch Viên), Di Hầu, Mộc Hầu, Tề Thiên Đại Thánh tức Tôn Ngộ Không …
Có rất nhiều chuyện huyền thoại về loài khỉ như: Tề Thiên Đại Thánh đi thỉnh kinh Tam Tạng cùng với thầy Huyền Trang và Trư Bát Giới – Bạch Viên Tôn Các (Bạch Viên tức con Vượn Trắng) – Đười Ươi giữ người … trong dân gian đã kể rất nhiều những câu chuyện lý thú.
Khỉ là loài động vật có cấu tạo cơ thể gần giống với con người nhất. Chúng còn có thể biểu lộ cảm xúc trên gương mặt tương tự như con người. Gương mặt của những con khỉ đều khác biệt nhau. Một số loài khỉ rất xinh xắn, một số có khuôn mặt dữ tợn, một số lại có cái bờm như sư tử, một số có cái mũi rất to… Chúng dùng khuôn mặt của mình để thu hút bạn tình và để làm dấu hiệu nhận biết đồng loại trong khi tìm kiếm thức ăn.
Loài Khỉ có 3 cách di chuyển. khi bước đi và chạy, chúng sử dụng cả 2 tay và 2 chân. Trong khi đó, ở trên cây, chúng chỉ dùng 2 chi trước để chuyền từ cành cây này sang cành cây khác. Trong trường hợp di chuyển trên cây, cái đuôi của loài khỉ giúp chúng giữ thăng bằng rất tốt.
Các nhà khoa học đã phân chia loài khỉ thành 2 nhóm là khỉ cổ thế giới và Khỉ tân thế giới. Cả hai nhóm có rất nhiều điểm giống nhau. Tuy nhiên, số lượng của 2 nhóm là không tương đồng.
Có đến 96% loài khỉ cổ thế giới sinh sống trong các cánh rừng và khu vực đồng cỏ ở Châu Phi và Châu Á. Trong khi đó, 65% loài khỉ tân thế giới sống ở Trung và Nam Mỹ, phần lớn phân bố trong những cánh rừng ẩm ướt. Mặt khác, mũi và các lỗ mũi của loài khỉ cổ thế giới thường nhỏ hơn và nằm sát vào nhau hơn loài khỉ tân thế giới. Thông thường, các loài khỉ cổ thế giới sẽ có cơ thể to lớn hơn.
Đối với loài khỉ, cái đuôi đóng vai trò rất quan trọng. Hầu hết loài khỉ sống trên cây, vì thế, để giữ thăng bằng khi nhảy từ cành cây này sang cành cây khác, khỉ sẽ phải nhờ đến cái đuôi của mình.
Tuy có nhiều kích thước và hình dạng khác nhau nhưng cái đuôi của tất cả các loài khỉ trên thế giới đều có thể cầm nắm được. Như vậy, cái đuôi có chức năng tương tự như bàn tay, giúp chúng leo trèo qua các cành cây. Đuôi của loài khỉ tân thế giới thường dài hơn và khéo léo hơn các loài khỉ cổ thế giới.
Bàn tay của loài khỉ đặc biệt giống bàn tay con người. Nó cũng có móng tay, đầu ngón tay, vân tay khác biệt nhau, và cũng hữu ích như bàn tay người. Với ngón cái dài và mềm dẻo, loài khỉ có thể cầm nắm đồ vật, hái lá cây, nhặt thức ăn một cách dễ dàng. Thậm chí, chúng còn có thể dùng tay lấy cái gai ra khỏi lòng bàn chân bị thương.
Loài khỉ có cuộc sống gia đình riêng của mình. khỉ con thường bám chặt vào cơ thể mẹ khi con khỉ mẹ leo trèo hay tìm kiếm thức ăn. Đến khi ngừng di chuyển, khỉ mẹ ôm con mình vào lòng để bảo vệ chúng. Loài khỉ có thời thơ ấu kéo dài đến 3 năm hoặc hơn thế nữa. Ngay khi có thể rời khỏi vòng tay bố mẹ, khỉ con bắt đầu hòa nhập vào cuộc sống bầy đàn. Dần dần, khỉ con học được những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống như leo trèo, chạy trốn kẻ thù như rắn, sư tử, báo đốm Châu Phi, beo hay các loài linh trưởng khác; tìm kiếm thức ăn…
Loài khỉ còn biết cách thể hiện tình yêu thương của mình đến đồng loại. Chúng nằm co rúc vào nhau khi thời tiết lạnh, chải lông hay dùng tay vạch lông của nhau để nhặt chấy, rận, bụi đất, các loài côn trùng. Chúng cũng chia sẻ với nhau thức ăn trong bầy đàn. Không chỉ giúp nhau vệ sinh cơ thể, nhặt sạch ký sinh trùng, hành vi chải lông của loài khỉ còn mang thông điệp thân thiện của chúng dành cho nhau.
Tuy nhiên, cuộc sống của loài khỉ đôi khi xảy ra rất nhiều tranh cãi. Chúng cũng tỏ ra cáu gắt, giận dữ bằng cách nhe răng và nhép môi khi đối mặt với kẻ thù. Đây là hành động đe dọa đối phương và cũng là một cách thể hiện tinh thần sẵn sàng chiến đấu.
Loài khỉ là loài động vật ăn tạp, chúng ăn thực vật lẫn động vật, tất cả mọi thứ, từ trái cây, hạt, lá non cho đến các loại côn trùng, ấu trùng. Tuổi thọ của loài khỉ trung bình từ 10 năm đến 46 năm.
Nhà báo – Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Duy Ngoãn (nguyên là Giám đốc Đài Phát thanh và Truyền hình Nghệ An, hiện đang giữ chức Chủ tịch Hôi nhà báo Nghệ An) những năm tháng say mê về sáng tác, ông đã chụp được nhiều bức ảnh độc đáo về loài khỉ, chúng tôi trân trọng giới thiệu đến bạn đọc một số bức ảnh về khỉ của tác giả.
Bài: Nguyễn Duy
Ảnh: Trần Duy Ngoãn